SEYİR YARDIMCILARI :
FENERLER VE SİS İŞARETLERİ
Denizde seyreden gemilere mevki bulmada yardımcı olmak için insanlar tarafından karaya veya denize yerleştirilmiş fenerler, şamandıralar, beaconlar, radio beaconlar, fener gemileri ve sis işaretleri veren cihazlar seyir yardımcıları olarak tanınırlar.
Seyir yardımcıları iki şekilde sınıflandırılır.
1) Kullanıldıkları yere göre sınıflandırma
a. Kara üzerindekiler.
b. Deniz üzerindekiler.
2) Zamana göre sınıflandırma.
a. Gündüz seyir yardımcıları.
b. Gece seyir yardımcıları.
Ayrıca seyir yardımcısı bünyesinde taşıdığı çeşitli özelliklerle bir kaç seyir yardımcısı görevinide yapar. Örneğin bir fener binası gündüz için bir beacondur, gece fenerdir. Gündüz ve gece sis işareti veren istasyon olabilir. Aynı bünyede bir radio beacon istasyonu olarak hizmet gösterecek bir telsiz vericiside bulunabilir Şamandıralar bir beacon değildir. Kara üzerinde monte edilmemiştir. Salması bulunur yani gezinebilir. Şamandıralar ancak kanal ve tehlike markalamada ve bazı özel hizmetlerde kullanılabilir.
FENERLER :
Denizde seyreden gemiler için en ideal seyir yardımcılarıdır.Gece ve gündüz görülebilen büyük beaconlardır.Seyirciye aşağıda açıklanan konularda yardımcı olurlar.
1) Bir tehlikenin varlığını belirtirler.
2) Bir limanın tanınmasını kolaylaştırırlar.
3) Mevki koyma olanağı sağlarlar.
4) Bir geçitin veya kanalın tanınmasını sağlarlar.
5) Seyir yapılan bölgede bulunan burun, ada, kayalık, geçitlerin tanınmasını sağlarlar.
Fenerlerin yukarıda bahsedilen kullanma özelliklerine göre yapı tipleri ve karakteristikleri değişir.
Fenerler çalışma şekline göre ikiye ayrılırlar.
1) Gardiyanlı Fenerler: Bekçili fenerler.
2) Gardiyansız fenerler: Otomatik fenerler. Fener kitapları otomatik fenerleri UNGORD kelimesinden gelen U harfi ile tanımlar. Fener binaları ya kağir veya çelik konstriksiyonlu beyaz veya renkli olabilir. Fenerler elektrik veya asetilen ile çalışırlar. Arkla çalışan fenerlerin menzilleri bir hayli uzundur. Türkiye sahillerinde bulunan fenerler için Fener ve Sis İşaretleri Kitabında A' dan N' ye kadar çeşitli fener binası tipleri gösterilmiştir.
FENERLER HAKKINDA EN AYRINTILI BİLGİYİ FENER VE SİS İŞARETLERİ KİTABINDA BULABİLİRİZ .
FENER TERİMLERİ :
Bir fener verilen kerterizlerde sabit karakterini korumalıdır. Fenerler farklı görüntüler sergilerler. Sabit, Çakarlı, vs. gibi. Farklı oldukları görünüş özelliklerine göre Karakter ve karakteristiklerine bakılır. Başlıca karakteristikleri,gösterilen ışık ve karanlık aralıklarının süresi ile bazı hallerde ışık renklerinin sırasıdır. Kesintisiz veya karakteristiğinde bir değişiklik olmadan görülen fenerlere SABİT FENERLER adı verilir.
Normal olarak sabit fenerlerden başka tüm fenerler ışık ve karanlık aralıklarını peşpeşe verirler, tümü muntazam aralıklarla aynı şekilde tekrarlanır. Bu tür fenerlere RİTMİK FENERLER denir. Fenerin karakterine göre belli bir zaman aralığındaki ışık ve karanlık sürelerinin toplamına fenerin periyodu denir. Periyodun her elemanına (ışık ve karanlık) FAZ denir. Bir periyot içerisinde farklı renkler sergileyen ritmik fenerlere RENK DEĞİŞTİREN FENERLER denir. Renk değiştiren fenerin periyodu, tüm renk değişimlerini içine alan bir zaman aralığıdır.
IŞIK ŞİDDETİ : Işık şiddeti değişmeye müsait ise veya farklı ise, iki veya fazla olarak dördüncü sütunda verilir. Normal menzilin kullanıldığı ülkelerde fenerler için ışık şiddeti verilmez.
YÜKSEKLİK : Ortalama yüksek su seviyesi veya ortalama yüksek su seviyesi ile fenerin tepe noktası arasındaki düşey uzaklık olup Admiralty Tide Tables'dan verilir.
MENZİL-IŞIK GÖRÜNÜŞÜ : Işık şiddeti meteorolojik görünüş ve gözlemcinin göz hassasiyetine göre, bir fenerin görülebileceği en büyük mesafedir. "Işık Menzili Grafiğine" bakınız.
NOMİNAL GÖRÜNÜŞ : Meteorolojik görünüş 10 deniz mili olduğu zamanki ışık menzilidir. Nominal menzil kullanan ülkeler Fransa, İspanya, Korsika, Malta, İtalya, Yunanistan, Romanya, Ukrayna,Rusya, Tunus, Cezayir ve Fas'dır.
COĞRAFİ GÖRÜNÜŞ : Arzın yuvarlaklığı , meteorolojik şartlar , gözlemcinin ve fenerin yüksekliğine göre fenerin görülebileceği en büyük mesafedir. "Coğrafi Görünüş Cetveline" bakınız.
HAFİF IŞIK : Atmosferdeki dağılmadan dolayı bir engelin sakladığı veya ufkun altındaki fenerden yayılan paklaklıktır.
ANA FENER : Aynı veya bitişik destek üzerinde bulunan iki Fenerden büyük olanıdır.
YARDIMCI FENER : Ana fener yanında veya üstünde bulunan ve seyirde özel olarak kullanılan fener.
SEKTÖR FENERİ : Ufuk düzleminde farklı renk ve karakterlerde değişik açılarda gözlenen fenerdir.
REHBER FENERLER : Rehber hattında iki veya daha fazla fenerin birlikte kullanılmasıdır. Fenerler hattı "Lights in line" diye adlandırılan fenerler özel durumlar için sahaların sınırlarını, demirleme yerlerini, vs. hizasını markalar, takip edilecek istikameti işaretlemez.
İSTİKAMET FENERİ :Tek bir rehber olup çok dar bir sektörü gösterir. Bu sektör ışık şiddeti az sektörle veya farklı renk veya karakterli sektörlerle takviye edilir.
İstikamet fenerleri "Lts in line" (Fenerler hattı) gibi sahaların sınırlarını markalamada kullanılır.
İstikamet fenerlerinin hareli bir tipi hizmete girmiştir. Sodyum ışıklandırma orta çizgide, gözlemcinin gördüğü siyah düşey çiz ginin bulunduğu hareli yüzeyde sarı bir zemin oluşturur; orta çizgide uzakta siyah oklara dönüşür, okların yönü tavsiye edilen rotaya dönüş için gereken rotanın değişmesini gösterir.
DÜŞEY FENERLER : Farklı karakter ve görünüşle düşey (veya yatay, veya geometrik şekilde) kullanılan iki veya daha fazla fener.
ARASIRA YANAN FENER : Yalnız gerekli olduğu zaman yanan fener:
(a) Gelgit feneri, sadece gelgit zamanı yanar.
(b) Balıkçı feneri, balıkcıların kullanması için gerektiğinde gösterilir.
(c) Özel fener, özel makam tarafından kendi amaçlarına göre kullanırlar.
Yedek fenerlerle acil fenerler arasında bir ayırım yapılmıştır. Birincisi normal olarak ana fenerin karakterini yansıtır fakat menzili daha az olup, genellikle büyük gardiyanlı istasyonlara yerleştirilir.
YAPILARIN AÇIKLANMASI : Bir yapının renkli bölümü yatay ise "band" terimi düşey ise "çizgili" terimi kullanılır. Markalama spiral şeklinde ise "diyagonal çizgili" terimi kullanılır. Tepelik ve gündüz markalamaları diyagram halinde de kullanılabilir.Diyagram halinde kullanıldığında hiç bir zaman kesitini gösteremez.
SİS İŞARETLERİ :
Sedanın atmosfer içinde değişik şekillerde hareket etmesi sebebi ile Sis İşaretlerinde aşağıdaki hususların dikkate alınması gerekir:
1. Sis işaretleri değişik mesafelerden duyulabilir.
2. Bazı atmosferik şartlarda yüksek ve alçak tonda karışık sedalı sis işaretlerinden biri duyulmayabilir.
3. Sis istasyonu civarında zaman zaman sis işaretinin duyulmayacağı sahalar meydana gelebilir.
4. İstasyondan görülmeyen bir mevkiide sis mevcut olması halinde sis işareti verilmeyebilir.
5.Bazı sis işareti vericileri sis meydana gelir gelmez çalıştırılmayabilir.
Bu sebeplerden dolayı Denizcilerin sis işaretlerine hiçbir zaman tam olarak güvenmemeleri gözcülerin gemi gürültülerinin duyulmayacağı mevkiilere konmasına önem verilmelidir. Tecrübeler makineler çalışırken sis işaretlerinin güverte veya köprü üstünden duyulmadığını, gemi durduğu zaman duyulabileceğini göstermiştir.
Sis işaretleri vericileri çeşitli tip ve güçte olup, liman yaklaşmalarında ve giriştekiler büyük fener istasyonundakilerden ve fener dubalarından daha zayıftır. Yedek vericiler gnellikle zayıftır.
Bazı sis işereti vericileri iki veya daha fazla farklı perdeden ses karekteri oluşturur; bunlar 8. sütunda "2-ton", "3-ton" vs. olarak verilir. Diğer vericiler yüksek perdeden başlar alçak perde de son bulur; diğerleri sürekli değişen perdeden ses çıkarırlar bunlar "titrek ton" dadırlar.
Sis işaretleri aşağıdaki verici tiplerden oluşur;
DİYAFON (Diaphone) : Sıkıştırılmış hava ile çalınır. Alçak tonda bir seda ile başlar ve birden keskin bir iniş ile zayıflayarak gırlama ile son bulur. Sesin gırlama ile son ermediği bilinirse "Gırlama yok" denir
SİS DÜDÜĞÜ (Horn) : Sıkıştırılmış hava ile veya diyagram titreşimi için elektrikle çalışır. Bazı tiplerinin sesi ve gücü farklıdır; bazı büyük sis istasyonları ayın anda farklı tonda sesler veren vericiler kullanır, bunlar genellikle kuvvetli olurlar.Bir kısmı ota tonda ses çıkarır.
SİREN (Siren) : Sıkıştırılmış hava ile çalışır, sesi ve kuvveti farklı çeşitli tipleri vardır.
KAMIŞ DÜDÜĞÜ (Reed): Sıkıştırılmış hava ile çalışır, kuvveti gittikçe azalır yüksek seda verirler. Elle çalışanları zayıftır.
PATLAYICI MADDE (Explosive) : Patlayıcı maddeler infilakı ile işaret verirler.
ÇAN,GONG VE SİS DÜDÜĞÜ(Bell,Gong and Whistle): Makineyle çalıştırıldığında muntazam karakterli, elle çalıştırıldığında muntazam olmayan ses verirler. Dalga tesiri ile çalıştığında gelişi güzel bir ses verirler.
MORS KODLU SİS İŞARETLERİ (Morse code fog signals): Fenerlerde olduğu gibi Mors kodunun kısaltılmışı "Mo" ile gösterilir ve bir veya daha fazla harf ve rakam karakterler şeklinde ses verirler. Horn Mo (AR), Horn Mo (4), Siren (2+3).
Fenerler tanınabilmeleri için çeşitli karakteristiklerde yapılırlar. Rengi belirtilmemiş bir fener daima beyaz gösterir. Fener karakteristikleri genel olarak dört grupta toplanır.
1. Devamlı ışık gösteren fenerlerki biz bunlara sabit fenerler diyoruz. Haritalarda ve fener kitaplarında F ile gösterilirler.
2. Işık süresi karanlık süresinden az olan fenerler şimşekli fenerler olup Fl (Flashıng-Çakarlı) ile gösterilirler.
3. Işık süresi karanlık süresinden fazla olan fenerler husuflu fenerler olup, Occ ile gösterilirler.
4. Işık süresi karanlık süresine eşit olan fenerler isofaz fenerler olup İso ile gösterilirler.
PERİYOD (Işık Süresi) : Fenerin ilk çakma anından ikinci çakma anına kadar geçen zamandır. Fenerler genellikle üç renkte gösterilmiştir.
1. Beyaz =W 2. Kırmızı = R 3. Yeşil = G
UFUK MESAFESİ : Dünya üzerindeki bir noktadan ufuk hattına kadar mil cinsinden mesafedir. (Örnek: 15 Feet=4.4 mil gibi)
COĞRAFİK MESAFE : Dünyanın yuvarlaklağı, meteorolojik şartlar, ışık kuvveti, fener ve seyirci yüksekliğine göre bir fenerin görülebileceği mesafeye denir.
ÖRNEK : Bir fenerin haritadaki yüksekliği 220 Feet'tir Geminin köprüüstü yüksekliği ise 40 Feet'tir.
İSTENEN : Fenerin coğrafik mesafesi nedir?
ÇÖZÜM : Aşağıdaki şekilde P noktası ufuk sathını, A noktası 15 feet yüksekliğindeki seyircinin mevkiini,B noktası 49 Ft.yüksekliğindeki seyircinin mevkiini, F noktası ise 220 Ft yüksekliğindeki feneri göstermektedir. Buna göre 220 feet yüksekliğindeki fenerin P ufuk sathına olan X mesafesi "Fenerin mil olarak görünme mesafe ufuk cetvelinden 17.0 mil olarak bulunur. A noktasındaki yani 15 Ft yükseklikteki seyircinin P ufuk sathına olan Y mesafesini aynı cetvelden 4.4 mil olarak bulup toplanır. Bu mesafe fenerin görünüş mesafesidir.
Coğrafi Görünme Mesafesi = 17 + 4.4 = 21.4 mil olur.
Halbuki örnekte B noktasındaki seyircinin yüksekliği 49 Ft'tir. O halde fener 21.4 milden fazla mesafeden görülecektir.
Coğ.Gör.Mes = 17 + 8 = 25 mil olur. Buna göre 49 Ft yüksekliğindeki bir seyirci 220 Ft yükseklikteki bir feneri 25 milden görebilecek demektir.
220 Ft = 17.0-X
15 Ft = 4.4-Y
C. G. M. = 21.4-L
220 Ft = 17.0-X
49 Ft = 8.0-N
C. G. M. = 25.0-Z
Fener bina ve yüksekliklerinin göz yüksekliği için ufuk mesafesinin ne kadar olduğu;
a.Cedavili riyaziyenin 14. sayfasından.
b.Noriestablesin149. sayfsında.
c. Fener ve sis işaretleri ktabının baş tarafındaki cetvelden
d. American Portical Bowdich Sayfa 54' den bulunabilir.
HARİTA MESAFESİ : Büyük ölçekli haritalarda gösterilen ve fener kitabinda "Açık havada mil olarak görünür" başlığı altında verilen mesafe olup fener kuvvetine göre ya coğrafi mesafeye veya aydınlatma mesafesine eşittir.(Fener yüksekliği +15 Ft rasıt yüksekliği) Yükseklikler HW (yüksek su) ya göre verilmiştir.
KUVVETLİ FENER : Bir fenerin coğrafik mesafesi harita mesafesinden küçükse o fener kuvvetli fenerdir.
PROBLEM : Harita da fener 21 milden görünmekte ve 200 Ft yüksekliktedir.
İSTENEN : 1. Coğrafik mesafesi nedir?
2. Fener zayıfmı, kuvvetlimi?
ÇÖZÜM : 200 Ft = 16.2 Mil
+ 15 Ft = 4.4 Mil
C. G. M. = 20.6 Mil
CEVAP : C.G.M Küçük harita mesafesi = Bu fener kuvvetli fenerdir.
ZAYIF FENER : Bir fenerin coğrafik görünüş mesafesi harita mesafesinden büyük ise o fener zayıf fenerdir.
PROBLEM : Haritada fener 16 milden görünmekte ve 150 Ft yüksekliktedir.
İSTENEN : 1. Coğrafik mesafesi nedir?
2. Fener zayıf mı, kuvvetli mi ?
ÇÖZÜM : 150 Ft = 14.3 Mil
15 Ft = 4.4 Mil
C. G. M. = 18.7 Mil
CEVAP : C.G.M Büyük harita mesafesi = Bu fener ZAYIF fenerdir.
FENERLER VE SİS İŞARETLERİ KİTABI SÜTUN AÇIKLAMALARI
Sütun 1 : FENER NUMARALARI : İHO (Uluslararası Hidrograf Organizasyonu) kurallarına göre her ulusun fenerlere birer ulus numara vermektedir. Üstteki numara fenerin ulusal numarası olup, alttaki Uluslararası numarasıdır.Fenerler ve sis işaretleri kitabında Ulusal No.lar aşağıdaki şekilde tertiplenmiştir.
10000 den 19999 a kadar Karadeniz ve Azak Denizi Bölüm I
20000 den 29999 a kadar Marmara Denizi Bölüm I
30000 den 39999 a kadar Ege Denizi Bölüm I
40000 den 49999 a kadar Doğu Akdeniz Bölüm I
50000 den 54999 a kadar Orta Güney Akdeniz Bölüm II
55000 den 69999 a kadar Batı Akdeniz Bölüm III
70000 den 99000 a kadar Orta Kuzey Akdeniz ve
Adriyatik Denizi Bölüm II
Sütun 2 : FENERİN ADI VE YERİ : Fenerlerin bulunduğu bölgeleri ve fenerin adı tanımlanır. Bölgeler büyük harflerle yazılmıştır.
Sütun 3 : FENER MEVKİLERİ : Bu sütundaki fener yeri enlem ve boylam yönünden coğrafi mevkii verir. Enlem ve Boylam yaklaşıktır.
Sütun 4 : FENERİN KARAKTERİ : Uluslararası esaslara göre verilir. Ayrıca fenerler üzerindeki sis işaretleride çalışma şekli ve peryodları ile görülür.
Sütun 5 : FENERİN DENİZDEN YÜKSEKLİĞİ : Ortalama deniz seviyesinden fenerin Tepe noktasına kadar olan yükseklik olup metredir.
Sütun 6 : FENERİN GÖRÜNÜŞÜ : Fenerlerin görünüşleri, meteorolojik, luminous (Işık), nominal ve coğrafi görünüş olarak tarif edilmektedir. Uluslararası Hidrografi Organizasyonu (İHO) dan alınan son kararlara göre fener kitapları ve haritalarda nominal görüşlerin kullanılması gerekmektedir. Nominal menzil kullanan ülkeler Fransa, İspanya, Korsika, Malta,İtalya,Yunanistan,Romanya, Ukrayna, Rusya, Tunus, Cezayir ve Fas'dır.
Sütun 7 : FENERİN YAPISI VE YERDEN YÜKSEKLİĞİ : Bu sütunda fenerin yapı şekli, rengi, tepeliği ve yapının yerden metre olarak yüksekliği verilmektedir.
Sütun 8 : AÇIKLAMALAR : Bu sütunda fener ile ilgili faz, sektörler, küçük fenerler ve diğer bilgiler verilir.
FENER GEMİLERİ VE YÜZEN FENERLER : Açık denizlerden sahile yaklaşan gemilere rehberlik eden sahillerden oldukça uzak mesafelerde, belirli mevkilere demirlemiş fener gemileri önemli bir seyir yardımcısıdır. Genellikle fener gemilerinin bordalarında bulundukları mevkinin ismi uzak mesafeden okunacak şekilde yazılıdır.Gündüz geminin pruva pupasına birer siyah küre, gece ise birer kırmızı ışık gösterilir. Fener gemileri gerek kendileri ve gerkse çevresinden geçen gemiler için tehlike işareti verebilir. İşaretin görülmesini top veya işaret roketi atarak sağlar. Fener gemileri hakkında ayrıntılı bilgi fener kitaplarında verilmiştir.
