Echeneidae familyasından olan Vantuz balığı, oldukça ilginç davranışlara ve gövde yapısına sahiptir. Sularımızda nadiren görülür. Atlas Okyanusu, Güney Pasifik, Hindistan, Malaya, Japonya, Güney Amerika, Doğu Afrika, Kuzey Avustralya ve Akdeniz’in kıyılarımız olmayan sularında sekiz değişik türü bulunur. Sıcak, tropikal ve ılıman denizlerde, orta sularda yaşarlar.
Echeneis NaucratesVantuz balıklarının denizlerimizde yaşayan belli başlı türleri Echeneis naucrates ve Remora retnora’dır.
Vantuz balığının özelliği, başının üstünü tamamen kaplayan vantuz biçimindeki emici disktir. Bu organ, birinci sırt yüzgecinin yerini almıştır. Vantuz balığı emici diski sayesinde kaplumbağaların, köpekbalıklarının, orfozlann, balinaların ve hatta yelkenli ahşap tek- nelerin altlarına yapışarak yolculuk yapabilir.
Bazı küçük vantuzlar iri manta, okyanus ay balığı, kılıçbalığı ve yelken balığının solungaç boşluklarına yapışarak yolculuk ederler. Vantuz balığı yapıştığı balığın kanını emen bir parazit değildir; aksine balığa musallat olan küçük asalaklardan temizler. 45-90 cm. büyüklüğünde olan Echeneis naucrates daha çok köpekbalıklarına yapışır. Vantuz balıklarının diğer türleri olan Remora australis balinalara, Remora brachyptera kılıç, marlin ve yelken balıklarına yapışır.
Gövde yapıları uzun füze şeklinde olup, sırtı koyu kahverengi veya koyu gri, karınları kirli beyazdır. Bazı türlerin iki yanında siyah beyaz şerit halinde birer çizgi bulunur. Ağızları büyük ve gözleri iridir. Güney Amerika’nın keşfinden sonra Avrupa’ya dönen seyyahlar remora’lar hakkında ilginç hikayeler anlatmışlardır. Bunlardan biri de Güney Küba’daki Arawak Kızılderilileri’ nin vantuz balıklarını deniz kaplumbağası avında olta gibi kullanmalarıdır. O günden bugüne vantuz balıkları Japonya, Doğu Afrika, Orta Amerika ve Kuzey Avustralya gibi ülkelerde kaplumbağa avı için kullanılmaktadırlar.
Oltalarla yakalanan vantuz balıklarını balıkçılar teknelerin yanlarından denize sarkıtılmış livar vazifesi gören sepetlere koyarlar. Deniz kaplumbağalarının bulunabileceği av mahalline yaklaştıkları zaman denize koyvererek, balığı kuyruğuna takılı bir halkaya geçirilmiş iple kontrol ederler. Vantuz balığı kaplumbağayı görüp yapıştığı zaman, balıkçı ipi ustalıkla çekmek ve kullanmak zorundadır. Tekne kaplumbağanın üstüne doğru yaklaştığında vantuza bağlı ipe küçük bir halka takılır. Halkadan, ucunda dört kancalı ağır demir bulunan kalın bir ip geçirilir. Dörtlü kanca, yeni takılan halkanın yardımıyla denize indirilir. Kanca kaplumbağaya dokunduğu zaman yana kaydırılır, sonra da birdenbire çekilir. Çengellerden biri kaplumbağaya takıldığı zaman hayvan ağır ağır yukarı alınır. Kaplumbağanın boyuna ve ağırlığına göre bu işi bir veya birkaç balıkçı yapar. Vantuz balıklarının 11-15 kiloyu kaldırabildikleri yapılan deneylerle görülmüştür. Dişi vantuz, Atlas Okyanusunun ortalarında haziran ve temmuzda, Akdeniz’de ise ağustos ve eylülde yumurtlar. Yavrular 18 mm. ‘ye eriştikleri zaman vantuzu belirir. Boyu 6 cm.’i bulduğunda dolaşmak için emici diskini kullanmaya başlar. Remora’ların özellikle olta ile avı yapılmaz.
Vantuz balığının gövde yapısı ve davranışları kadar hakkında anlatılanlar da ilginçtir. İri balıkların karınlarına ve ahşap gemilerin altlarına yapıştığı için bu davranışından ötürü eski zamanlarda tek başına bir gemiyi durdurabileceği inancının yayılmasına da neden olmuştur. 0 devrin insanları remora’ya “gemi tutan” adını vermişlerdir. Montaigne “Denemeler”inde remora’dan şöyle bahseder:
“Marcus Antonius’un Augustus’a yenildiği büyük Actium deniz savaşında, amiral gemisini yolun yarısında Romalılar’ın remora adını verdikleri küçük bir balık durdurdu. Ve savaşı kaybetmesine neden oldu.”
Bu batıl inançların bir nedeni, denizin bazı kesimlerinde durgun suların bulunması veya rüzgarın aniden kesilmesidir. Geminin birden durması üzerine, muhtemelen bir gemici teknenin altını incelemek için denize indirilmiş ve o da tekneye yapışmış vantuz balıklarını görünce gemiyi durduranın bu balık olduğuna inanmıştır. Çok eskiden aylarca açık denizlerde seyrederken rastladıkları deniz hayvanlarına hikayeler bulan gemicilerin garip inançlarından biri de bu olsa gerek. Romalılar ve Yunanlılar remora’nın sihirli güçlere sahip olduğuna inanmışlar ve hakkında pek çok şeyler yazmışlardır.
Vantuz balığının Yunanca familya adı olan “Echeneis”, “gemi tutan” demektir. Latince “Remora”, “zapt etmek” anlamına gelir.
Remora’nın emicisinin gücünü ölçmek için yapılan testlerde, balıklardan biri deniz suyu dolu bir kovaya atılmış ve vantuz balığı kovanın bir tarafına yapışmıştır. Balığın kuyruğundan tutularak 10 kilo gelen içi su dolu kova havaya kaldırılabilmiştir.
Vantuz balıklarında, sırt yüzgeçlerinin bulunması gereken yerde iri oval biçimde yassı bir emici disk vardır. Bu diskin yalnız kenarları ve yüzeyindeki çıkıntılı çizgiler kabarıktır. Emici yapısı sayesinde bir satha sıkıcı yapışır. Balığın ileri doğru yüzmesiyle gevşer.
